Odporność psychiczna w sporcie

Odporność psychiczna w sporcie jest niezwykle ważnym czynnikiem determinującym osiągane sukcesu. Sytuacja zawodów sportowych, rywalizacji, konkurowania z innymi przy jednoczesnym towarzyszeniu przez widownię stanowi dość trudny emocjonalnie problem dla sportowca. Umiejętność dobrego radzenia sobie z emocjami przedstartowymi, a także w trakcie zawodów stanowi jeden z ważnych czynników wpływających na wynik sportowy. Na stan psychiczny zawodnika przed startem wywiera istotny otaczające środowisko, czyli naturalne otoczenie w postaci miejsca zawodów, sytuacja środowiskowa, wnętrze zamieszkania itp. Wydaje się oczywiste, że jaskrawe, kolorowe afisze sportowe, flagi, czy też hałaśliwa widownia lub rytmiczna muzyka podnoszą poziom pobudzenia i podrażnia stając się dodatkowym, w zasadzie zbędnym stresorem. W zasadzie każdy zawodnik, który startuje w zawodach sportowych i stara się maksymalnie mobilizować swój potencjał przeżywa silne pobudzenie funkcji psychofizycznych. To pobudzenie jest konieczne wobec zwiększonych wymagań sytuacji sportowej. Bez niego nie byłby on zdolny do walki sportowej. Nie może się więc dziwić, a tym bardziej bać reakcji własnego organizmu, jego układu nerwowego. Musi je rozumieć w sposób racjonalny i zaakceptować. Ta akceptacja pozwoli z kolei na wgląd w siebie, umożliwi rozpoznanie swoich możliwości neuropsychicznych i ich samokontrolę w taki sposób, aby napięcie nie przekraczało poziomu optymalnego.

Powszechnie znanym zjawiskiem jest, że narastające napięcie lub lęk powstający przed startem odbiera zawodnikowi czasem więcej sił i energii nerwowej niż sam występ w zawodach. Tymczasem, jeżeli zawodnik potrafi wyzbyć się natarczywych myśli o oczekującym go starcie to jego potencjał zostanie zachowany.

Odporność psychiczna w sporcie jako metoda radzenia sobie z nadmiernym pobudzeniem emocjonalnym

Jednym ze sposobów radzenia sobie z nadmiernym pobudzeniem emocjonalnym jest wypracowanie odpowiednio wcześnie cechy w postaci odporności psychicznej. Odporność psychiczna polega na zdolności do sterowania procesami percepcyjnymi, intelektualnymi i emocjonalnymi, a także czynnościami motorycznymi zawodnika w sytuacji rywalizacji sportowej.

Badania wykazują, że odporność emocjonalna jest składnikiem odporności psychicznej, który w istotny sposób determinuje efektywność działania sportowca podczas zawodów. Odporność emocjonalna definiowana jest jako zdolność do efektywnego działania mimo przeżywania silnych emocji negatywnych, bądź też jako zdolność do kontroli emocji. Pojęcie to obejmuje jednocześnie zdolność do powściągania niepożądanych impulsów emocjonalnych, do odraczania gratyfikacji lub też do wzbudzania emocji w danej sytuacji. Istotę tego czynnika można lepiej zrozumieć, jeśli będzie się go rozpatrywać uwzględniając stopień wrażliwości danej osoby na bodźce emocjonalne, oraz stopień dezorganizacji zachowania osobnika będącego w stanie podniecenia. Stąd też w przypadku zawodników o wysokim poziomie pobudzenia emocjonalnego przed startem niezbędna wydaje się izolacja ich od tego rodzaju czynników silnie stymulujących, zaś dla zawodników, którym niezbędny jest wyższy poziom pobudzenia, przebywanie w tego rodzaju warunkach jest korzystne.

Podstawowym kryterium odporności emocjonalnej jest efektywność działania, czyli poziom wykonania zadania mimo zaistniałego podwyższonego napięcia emocjonalnego. Teoria emocji mówi, że przebieg procesów emocjonalnych będzie zależał w głównym stopniu od sprawności procesów korowych. Zarówno kontrola pobudzenia jak i stopień podatności na bodźce emocjonalne istotnie modyfikują odporność emocjonalną.

Czynniki, które wiążą się z odpornością emocjonalną i mogą decydować o możliwościach jej podniesienia, to między innymi indywidualny poziom napięcia, poziom lęku, pobudliwość emocjonalna, siła podniecenia, neurotyczność, labilność wegetatywna, odporność na stresory, właściwości systemu nerwowego, siła i reaktywność, poziom aktywacji oraz wrażliwość emocjonalna.

Odporność psychiczna w sporcie wyczynowym

Zajmując się problemem odporności emocjonalnej w sporcie wyczynowym badacze zwracają szczególną uwagę na te czynniki, które decydują o właściwym ukształtowaniu i przebiegu procesów emocjonalnych, warunkujących efektywność działania sportowca podczas startu w zawodach. W takim wypadku odporność głównie zależy od stopnia labilności układu nerwowego, neurotyczności oraz wysokości progu reaktywności na bodźce natury emocjonalnej. Jako determinanty odporności emocjonalnej sportowców są wymieniane siła procesów pobudzania, równowaga procesów nerwowych, realistyczna ocena siebie i rzeczywistości oraz okoliczności zewnętrzne, do których zalicza się specjalistyczny trening sportowy, wyrabiający odporność indywidualną.

Na ocenę odporności psychicznej w głównej mierze wpływa to, że w warunkach silnego pobudzenia emocjonalnego zawodnik potrafi uzyskać najlepszy wynik. Uważa się także, że odporność emocjonalna zależy od sposobu, w jaki zawodnik ocenia swoją sytuację życiową, oraz od jego odporności na presję czasową, związaną z oczekiwaniem na start i z presją związaną z koniecznością podejmowania różnorodnych szybkich decyzji podczas trwania zawodów.

Odporność psychiczna nie jest wrodzoną dyspozycją, która jest ciągle stała i niezmienna. Jest to swego rodzaju cechą, którą można modyfikować poprzez regularne ćwiczenia, na którą można oddziaływać i którą można wyrabiać u zawodników. Istnieje szereg zasad ułatwiających wpływanie na wyrabianie odporności.

Odporność psychiczna w sporcie – zasady kształtowania:

1. Zasada kształtowania zdolności do koncentracji na zadaniu. Polega ona na rozwijaniu i wzmacnianiu dokładnej orientacji w zadaniu i we właściwej psychologicznej sytuacji, w której ma ono być wykonane. Takie przygotowanie psychicznego jest możliwe, gdy sportowiec jest przekonany, że mieści się ono w granicach jego możliwości, że może on je wykonać. Zbyt silne zewnętrzne naciski na osiągnięcia maksymalne wpływają raczej na obniżenie wyników, a wobec napotykanych trudności wywołują zbyt silne napięcie emocjonalne. Koncentracja na zadaniu odwraca uwagę od czynników wywołujących emocje, a należących do sytuacji sportowej, zaś skupia ją na czynnościach pożądanych w danej sytuacji, prowadzących do realizacji postawionego celu sportowego.
2. Zasada kształtowania samoorientacji i samokontroli. Uważa się, że możliwość poznania źródeł własnych doznań i ich nazwania umożliwia ująć je w kategoriach poznawczych, a tym samym pozwala to w zrozumieniu przez sportowca, że odczuwane przez niego napięcie, niepokój czy też różnorodne zmiany organiczne to normalna reakcja występująca w sytuacji rywalizacji. Całkowita redukcja pobudzenia jest bowiem niemożliwa, a nawet niewskazana. Wymaga to przyswojenia przez sportowca podstawowej wiedzy w zakresie samoobserwacji i funkcji neuropsychicznych stanowiących podstawę procesu emocjonalnego. Orientacja we własnych emocjach jest podstawą dla ich kontroli.
3. Zasada kształtowania czynności kontrolno-regulacyjnych. Najbardziej przystępnym i jednocześnie skutecznym sposobem w tym zakresie jest tzw. mowa wewnętrzna. Mechanizm mowy wewnętrznej polega na mówieniu do siebie określonych stwierdzeń, dotyczących zachowania w różnych sytuacjach sportowych. Mowa wewnętrzna sprzyja kontroli zachowania i samokontroli w sytuacjach trudnych poprzez:

• ukierunkowanie do działania,
• powstrzymywanie pewnych zachowań i impulsów lub nakazywanie sobie odwrócenia uwagi od tych elementów sytuacji, które mogą zakłócać równowagę wewnętrzną sportowca,
• przewidywanie i uprzedzanie własnych reakcji,
• samoinstruowanie się w toku wykonywania działania.

Stymulowanie rozwoju mowy wewnętrznej i wzmacnianie jej funkcji kontrolno regulacyjnych może stać się niezwykle skutecznym sposobem kształtowania psychicznej odporności sportowca.

Spostrzeganie pozytywnych wyników własnej aktywności, panowania nad sytuacją oraz nad sobą daje zawodnikowi satysfakcję i przerywa rozwój negatywnych emocji, powstających w momentach trudności. Rozwijanie procesów samoorientacji oraz umiejętności programowania i kontroli działali w czasie treningu i na zawodach sprzyja formowaniu psychicznej odporności sportowca. Sprzyja temu również umiejętność i nawyk analizowania przebiegu czynności i sytuacji po zawodach.

4. Zasada opanowywania i przekształcania emocji. Zasada ta polega na przekwalifikowaniu emocji negatywnych na pozytywne, np. lęk. Poprzez odpowiednie zabiegi można przekształcić ten stan w złość sportową. Takie przekwalifikowanie negatywnej emocji na pozytywną zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu, a to dzięki zachowaniu wysokiej aktywacji przy zmianie treści i częściowo znaku emocji. Sprzyja to wzmocnieniu wiary we własne siły, podstawowy czynnik warunkujący skuteczne działanie podczas rywalizacji sportowej.
5. Zasada wzmacniania wytrwałości w pokonywaniu trudności sportowych. Sportowiec może ćwiczyć wytrwałość w pokonywaniu trudności poprzez stałe podwyższanie celów sportowych, a nieraz przez stosowanie podczas treningu obciążeń większych niż te, z którymi spotkać się może na zawodach. Przygotowanie do pokonywania trudności większych niż spotykane w sytuacjach zwiększonego obciążenia psychicznego, którymi są zawody, czyni go zdolnym do pokonania rzeczywistych trudności związanych z rywalizacją sportową. W takich sytuacjach jego wytrwałość jest wystarczająca lub może nawet być wyższa w stosunku do napotkanych przeszkód na drodze do celu sportowego.
6. Zasada stosowania specjalistycznych technik zmiany napięcia emocjonalnego sportowca. Polega ona na wykorzystaniu technik odprężenia i relaksacji. Niektóre z tych technik mogą być opanowywane i stosowane przez sportowca samodzielnie. Inne, takie jak trening autogenny, umiejętność spowalniania (lub przyspieszania) akcji serca, celowe wywoływanie zmian w bioelektrycznej aktywności mózgu wymagają wspomagania specjalistycznego. Typowe ćwiczenia regulujące napięcie emocjonalne to: trening autogenny J. H. Schultza, technika relaksacji E. Jacobsona, biofeedback, medytacja oraz ćwiczenia Jogi i Zen, trening interpersonalny, a także hipnoza czy też bioenergoterapia.

Wajtkin za najbardziej efektywne dla redukowania napięcia sportowca uważa:

• celowe zmiany kierunku myśli,
• oddziaływanie na zewnętrzne przejawy stresu,
• wykorzystanie specjalnie organizowanej rozgrzewki,
• masaż i automasaż,
• dowolne przeniesienie uwagi na czynniki pobudzające o różnym znaczeniu emocjonalnym,
• stosowanie specjalnych ćwiczeń oddechowych,
• sugestywne działanie trenera,
• treningi relaksacyjne.

Odporność psychiczna w sporcie oraz związana z nią odporność emocjonalna nie jest czymś stałym lecz dynamicznym i istnieje możliwość rozwijania jej w pożądanym kierunku. Można obserwować to w momencie właściwego reagowania w sytuacjach trudnych. Właściwe ukształtowanie samooceny zawodnika, wyobrażenia sytuacji zawodów, budowanie zaufania do własnych możliwości, rzetelne przygotowanie treningowe, wyrabianie szacunku do rywali, dojrzałość emocjonalna a także odpowiedni poziom aspiracji buduje odporność emocjonalną a tym samym wpływa pozytywnie na wynik w zawodach sportowych.

Chcesz poznać swoje dominujące strategie radzenia sobie ze stresem? >>KLIKNIJ TUTAJ<<

---

Słowa kluczowe

odporność psychiczna w sporcie, odporność psychiczna w sporcie – kształtowanie, odporność psychiczna w sporcie – metody wzmacniania